Το «λεξικό» της Επανάστασης του 1821

Το «λεξικό» της Επανάστασης του 1821 περιλαμβάνει σημαντικές λέξεις που είναι απόλυτα συνυφασμένες με τον ιερό αγώνα των Ελλήνων.

Με αφορμή την συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, συγκεντρώσαμε τις πιο χαρακτηριστικές λέξεις που έχουμε συνδυάσει με την συγκεκριμένη περίοδο. Πολλές από αυτές τις χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα, οπότε το «λεξικό» της Επανάστασης του 1821 έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον:

Γραικός

«Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω», φώναξε ο Αθανάσιος Διάκος αρνούμενος να αλλαξοπιστήσει και η χρήση της συγκεκριμένης λέξης μόνο τυχαία δεν ήταν.

Με την ονομασία Γραικός αποκαλούνταν παλαιότερα οι Έλληνες. Κατά την αρχαία ελληνική μυθολογία ο Γραικός ήταν ήρωας, γιος της Πανδώρας και του θεού Δία. Επίσης «Γραικός» μπορεί να σημαίνει γηραιός, παλαιός ή αρχαίος. Να σημειωθεί ότι από την λατινική εκδοχή του «Graecus» προέρχεται και το αγγλικό «Greek».

Φουστανέλα

Αποτέλεσε το επίσημο ένδυμα των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Πρόκειται για μία κοντή πολύπτυχη λευκή φούστα, η οποία κατασκευάζεται από πολλά ορθογώνια τρίγωνα τεμάχια υφάσματος. Αυτά ράβονται μεταξύ τους ίσιο με λοξό και μετά σουρώνονται στη μέση.

Σήμερα τη συναντάμε στους Εύζωνες της Προεδρικής Φρουράς, ενώ χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων σε εθνικές εορτές και επετείους.

Τσολιάς

Με τον όρο «τσολιά» οι Τούρκοι προσπαθούσαν να χλευάσουν τους Έλληνες «κλέφτες και αρματoλούς». Ο λόγος; Λόγω ένδειας φορούσαν την χαρακτηριστική φουστανέλα που αποτελούνταν ουσιαστικά από μικρά μπαλώματα υφάσματος.

Για την ιστορία η λέξη «τσολιάς» προέρχεται από την τουρκική λέξη «çul» που μεταφράζεται ως το «κουρέλι» ή το «παλιόρουχο». Σήμερα ως «τσολιάδες» γνωρίζουμε τους «Εύζωνες», οι οποίοι είναι επίλεκτοι στρατιώτες-μέλη της φρουράς του Προεδρικού Μεγάρου.

Τσαρούχι

Πρόκειται για ένα ελαφρύ δερμάτινο υπόδημα, το οποίο φορούσαν κατά κύριο λόγο οι χωρικοί σε μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας. Αντίστοιχα το φορούσαν σε ορεινές περιοχές των Βαλκανίων και της Τουρκίας, ενώ το χρησιμοποίησαν και οι Έλληνες αγωνιστές του 1821.

Η λέξη προέρχεται από το τούρκικο «carik». Το τσαρούχι πλέον αποτελεί το σήμα κατατεθέν κάθε Εύζωνα, λόγω της χαρακτηριστικής μάλλινης φούντας στη «μύτη» του.

Φέσι

Η λέξη «φέσι» προέρχεται από την πόλη Φεζ στο Μαρόκο, παρά το γεγονός ότι πολλοί θεωρούν ότι είναι τούρκικης προέλευσης. Τη Βυζαντινή εποχή εισήχθη στα Βαλκάνια, ενώ έγινε ευρύτερα γνωστό ως κάλυμμα του κεφαλιού κατά την οθωμανική περίοδο.

Οι Έλληνες οπλαρχηγοί φορούσαν ένα κόκκινο φέσι στο κεφάλι, με τη βάση του οποίου τύλιγαν την αντίστοιχη μαντηλοδεσιά.

Καριοφίλι

Το θρυλικό τουφέκι του 1821 «κατάγεται» από την Ιταλία και υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την προέλευση του ονόματος του. Επικρατέστερη θεωρείται αυτή που αναφέρει ότι έφερε χαραγμένη την επιγραφή του κατασκευαστή από την Βενετία, δηλαδή του οίκου των «Carlo e Figli».

Παράλληλα, πολλοί από τους αγωνιστές του 1821 έδιναν στα χρυσοπίκιλτα ή ασημοποίκιλτα καριοφίλια τους διαφορετικά ονόματα. Ο Αθανάσιος Διάκος το φώναζε «παπαδιά» και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης «Βασιλική».

Γιαταγάνι

Προέρχεται από την τούρκικη λέξη «yatağan» και αποτέλεσε το βασικό μαχαίρι της Επανάστασης του 1821.

Με μισό μέτρο λάμα, φτιαγμένο από γερό ατσάλι, οι αγωνιστές του 1821 τοποθετούσαν το γιαταγάνι στο «σελάχι», μια δερμάτινη θήκη που δενόταν στην μέση για τοποθέτηση όπλων και άλλων αντικειμένων.

Να σημειωθεί ότι το γιαταγάνι το χρησιμοποιούσαν κυρίως για τα λεγόμενα «γιουρούσια». Επίσης για αιφνιδιαστικές επιθέσεις, λόγω του μικρού βάρους του, καθώς και του μαζεμένου του μεγέθους σε σχέση με τις «πάλες».

Ραγιάς

Η λέξη «ράγι» είναι αραβικής προέλευσης και σημαίνει «κοπάδι». Ωστόσο, οι Τούρκοι ως «ραγιάδες» χαρακτήριζαν υποτιμητικά τους μη μουσουλμάνους κατοίκους Τουρκίας, μεταξύ αυτών και τους Έλληνες κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Επί της ουσίας είχε την έννοια του «σκλάβου», του «υποταγμένου», ο οποίος ήταν υποχρεωμένος να προσκυνά τον «κατακτητή», να μην έχει δικαιώματα και να καταβάλλει το «χαράτσι», τον λεγόμενο κεφαλικό φόρο.

Κλέφτες και αρματολοί

Όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, η τούρκικη κατάκτηση δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη ενός ρεύματος επανάστασης, με τους κατοίκους να παίρνουν κυριολεκτικά «τα βουνά» για να οργανωθούν ή να γλιτώσουν πιθανή αιχμαλωσία τους.

Επί της ουσίας οι «κλέφτες» αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος στον αγώνα για την «ελευθερία», με τον «κλεφτοπόλεμο» να ευνοείται από τα ορεινά εδάφη, καθώς μόνο έτσι θα μπορούσαν να αιφνιδιάσουν αποτελεσματικά τον εχθρό. Βασικό συστατικό του «κλεφτοπόλεμου» ήταν το λεγόμενο «γιουρούσι», το οποίο απαιτούσε ταχύτητα στην σκέψη και κυρίως στην εκτέλεση, για να είναι επιτυχημένο.

Παράλληλα, κάνουν την εμφάνιση τους και οι «αρματολοί», οι ένοπλοι φρουροί και «πειρατές» στεριάς και θάλασσας, οι οποίοι ενώνουν τις δυνάμεις τους με τους «κλέφτες», στον αγώνα για την ελευθερία.