50 Χρόνια Πλαίσιο - Φωτογραφικές μηχανές

Από την camera obscura και τον Αριστοτέλη μέχρι τις ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές και τα smartphones, η φωτογραφία - πέρα από την τεχνολογική της διάσταση - αναγνωρίζεται ως ένα από τα ευρύτερα διαδεδομένα μέσα επικοινωνίας και ως μία μορφή τέχνης συγγενική με τη ζωγραφική.  Σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης εποχής, κυριαρχεί τόσο στο διαδίκτυο και τα έντυπα μέσα, όσο και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, οι οποίοι απαθανατίζουν διάφορες στιγμές τους με όποιον τρόπο μπορούν. Με τον όρο φωτογραφία αναφερόμαστε στην τέχνη και επιστήμη της δημιουργίας οπτικών εικόνων μέσω της αποτύπωσης του φωτός, με χρήση κατάλληλων συσκευών: των φωτογραφικών μηχανών. Ωστόσο, οι πρώτες φωτογραφίες αποτελούν ουσιαστικά απλές προβολές εικόνων πάνω σε κάποια επιφάνεια. Ως πρώτη φωτογραφική “μηχανή” μπορεί να θεωρηθεί ένα σκοτεινό δωμάτιο ή κουτί, που στη μία άκρη διαθέτει μια γυαλιστερή επιφάνεια και στην απέναντι άκρη μία πολύ μικρή οπή. Ο Αριστοτέλης περιγράφει τον τρόπο που λειτουργεί η απλούστερη φωτογραφική μηχανή, η γνωστή ως camera obscura. Τα πρώτα πειράματα πάνω σε φωτοευαίσθητα υλικά χρονολογούνται περίπου στις αρχές του 18ου αιώνα και ανήκουν στον Γιόχαν Χάινριχ Σούλτσε, ο οποίος είχε πετύχει την αποτύπωση του φωτός πάνω σε ένα φωτοευαισθητοποιημένο από άλατα αργύρου χαρτί, αν και η στερέωση της εικόνας στάθηκε αδύνατη. Χάρη στη χρήση ενός παραγώγου του πετρελαίου, το 1826 ο Νικηφόρος Νιέπς κατάφερε να αποτυπώσει απευθείας σε "θετικό" την πρώτη φωτογραφία της ιστορίας, για την αποτύπωση της οποίας απαιτήθηκε έκθεση στο φως για διάστημα οκτώ ωρών. Η τεχνική της φωτογραφίας χρώματος εξερευνήθηκε σε ολόκληρη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Τα αρχικά πειράματα αποτύγχαναν να αποτρέψουν το χρώμα από την εξασθένιση. Η πρώτη φωτογραφία χρώματος αποτέλεσε γεγονός το 1861, χάρη στο φυσικό Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ. Το επόμενο βήμα για την ανάπτυξη της φωτογραφικής μηχανής έγινε από τον Τζόρτζ Ίστμαν (1888), ο οποίος ανακάλυψε το φιλμ σε ρολό και στη συνέχεια κατασκεύασε την πρώτη μηχανή-κουτί, την οποία και ονόμασε Kodak. Rollei, Voigtlander, Leica, Kodak, Agfa, Edixa, Zeiss, Diax, Hasselblad, Kiev: η δημιουργία εμπορικά βιώσιμων φωτογραφικών μηχανών (Twin-lens Reflex, Single-lens Reflex) ήταν θέμα χρόνου, όπως και η εξέλιξη τους, η οποία συμβάδιζε με την εξέλιξη του φιλμ. Όσο απλό κι αν ακούγεται στις μέρες μας, για την τότε εποχή υπήρχε ένα μεγάλο ζήτημα, το οποίο είχε να κάνει με τη διαδικασία εμφάνισης των φωτογραφιών. Έπρεπε να περάσουν αρκετές δεκαετίες για να διερωτηθεί κάποιος «γιατί να στέλνεται το φιλμ προς εμφάνιση και να μην μπορούν οι φωτογραφίες να εμφανίζονται εκείνη τη στιγμή;» Αυτός ο κάποιος δεν ήταν ένας επίδοξος εφευρέτης αλλά ένα μικρό κοριτσάκι - η κόρη του 'Εντουιν Λαντ - το ερώτημα της οποίας οδήγησε στη δημιουργία της θρυλικής Polaroid και τη γέννηση της στιγμιαίας φωτογραφίας. Μετά από τέσσερα ολόκληρα χρόνια, το 1947, ο Λαντ κατασκεύασε την πρώτη κάμερα την Polaroid Model 95. Έβγαζε καστανόχρωμες φωτογραφίες σε 60 μόλις δευτερόλεπτα με τη χρήση μίας ειδικής μεμβράνης, η οποία δημιουργούσε μία χημικά αναπτυγμένη εκτύπωση, λίγο μετά τη λήψη της φωτογραφίας. Φιλικές προς τους καταναλωτές, οι στιγμιαίες φωτογραφικές μηχανές έκαναν τη φωτογραφία προσιτή σε όλους για πολλά χρόνια, τουλάχιστον μέχρι την «ψηφιακή επανάσταση». Η πρώτη ψηφιακή μηχανή έκανε την εμφάνισή της το 1990. Η βασική διαφορά των ψηφιακών μηχανών ήταν (και είναι) το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιούσαν φιλμ αλλά αποθήκευαν τις φωτογραφίες σε ψηφιακά αποθηκευτικά μέσα (είτε σε ενσωματωμένη μνήμη, είτε σε κάρτες μνήμης). Ένας αριθμός πληροφοριών μεταφέρεται από τον οπτικό αισθητήρα (CMOS/CCD) στα κυκλώματα της φωτογραφικής μηχανής, όπου γίνεται η επεξεργασία και αποθήκευση της εικόνας σε αναγνωρίσιμη μορφή. Το αποθηκευμένο υλικό μπορεί στη συνέχεια να μεταφερθεί σε άλλες φωτογραφικές μηχανές ή υπολογιστές, για περαιτέρω επεξεργασία ή αποθήκευση. Η ανάπτυξη των αισθητήρων CMOS - οι οποίοι προσέφεραν καλύτερη απόδοση σε χαμηλό φωτισμό αλλά και σημαντική μείωση τους κόστους κατασκευής - ήταν αυτή που απογείωσε την εξέλιξη των ψηφιακών φωτογραφικών μηχανων (DSLR/MIrrorless), με αποτέλεσμα να φτάσουν παντού, ακόμα και στα κινητά μας τηλέφωνα. Εφαρμογές όπως το Facebook, το Instagram και το Snapchat ηγήθηκαν της «επανάστασης» και έγιναν ο κυριότερος λόγος λήψης φωτογραφιών µε smartphone, με στόχο την διαµοίρασή τους στα κοινωνικά δίκτυα. Εμπλουτίστηκαν με έξυπνα φίλτρα αποθορυβοποίησης και ειδικά εφέ, τα οποία απλοποίησαν τη λήψη και κάλυψαν επιμελώς τα «ελαττώματα» των λήψεων – κάνοντας τη φωτογράφηση με smartphone αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Φωτογραφίας θέσπισε ειδική κατηγορία (Mobile PhotographyAwards), επιβραβεύοντας τη δημιουργικότητα των “Smartphone Photographers”.